Slangenarend Circaetus gallicus

Voor het eerst een Slangenarend geringd in Nederland

Op zaterdag 27 mei 2006 werd er een ernstig verzwakte roofvogel binnengebracht bij het vogelasiel in Someren, Noord-Brabant.
Deze vogel was gevonden in het gebied Weerterbos Hugter heide. De vogel kon op dat moment niet meer vliegen. Al snel was duidelijk dat het ging om de in Nederland sporadisch voorkomende Slangenarend Circaetus gallicus.
De Slangenarend komt hoofdzakelijk voor in Zuid- en Oost-Europa, Azië en Noord-Afrika. Hij leeft van slangen en hagedissen.
De tweede helft van mei (vanaf de 17de) werd gedomineerd door koufronten en troggen met buiige regen, onweer, hagel en zware windstoten.
De maximum temperatuur van 12-17 C in de laatste tien dagen van mei stak wel erg schril at tegen de maxima van 20-25 C in de eerste helft van mei ( meetstation Maastricht, bron KNMI). Vermoedelijk heeft de vogel door deze weeromslag geen voedsel kunnen vinden, met verzwakking en uitputting als gevolg. Na een aantal weken in het vogelasiel te hebben doorgebracht, en goed hersteld te zijn, was het moment daar hem weer vrij te laten. Toon de Smid, de eigenaar van het vogelasiel, vroeg of ik deze arend wilde ringen voordat hij hem losliet. Ik heb dan ook geen moment geaarzeld (want wanneer krijg je een Slangenarend in handen); dit was een unieke kans omdat er nooit eerder een Slangenarend in Nederland was geringd. Tegelijk kon ik dan biometrische gegevens verzamelen van deze bijzondere vogel. 

Foto 1. Slangenarend wordt gerigd door Theo van de Mortel, Someren, 17 juni 2006. Short-toed Eagle being measured and ringed before release, Someren 17 June 2006 (Rene Michiels).

Op zaterdag 17 juni was het zover. Om 1400 uur was ik aanwezig bij het vogelasiel. De filmploeg kwam mij al tegemoet, want dit moest worden vastgelegd. Er werd immers geschiedenis geschreven. Ook ontbrak het niet aan plaatselijke pers en fotografen (hoofdzakelijk vrijwilligers). Eerst werd een Wespendief geringd die al een tijd in het asiel verbleef en  begin augustus - als er volop wespen zouden zijn - zou worden vrij gelaten. Ook ringde ik nog een nest met 3 jonge Torenvalken, het eerste broedgeval in de torenvalkenkast bij het vogelasiel.
Dan het moment van de waarheid: de verzorgster van de Slangenarend, Ellis Lommen, kwam binnen met de vogel en deze werd door mij aan de rechterpoot geringd met een 13 mm ring (vogeltrekstation 7.094.435).
Het betrof hier vermoedelijk, op grond van de witte en vrijwel ongetekende onderzijde, een onvolwassen mannetje ouder dan 2de Kalendejaars maar jonger dan 4-6 kalenderjaars (campora 2002, Campora & Cattaneo 2005).
De iris was heldergeel, mede een aanwijzing dat de vogel ouder was dan tweede kalenderjaars (2kj-Slangenarenden hebben gewoonlijk een wat blekere iris; Campora & Cattaneo 2005). De vogel had twee nieuwe grote slagpennen die beduidend breder en grijzer waren dan de overige meer gesleten en vale pennen (Foto2); dit was ook het geval in de staart ( 3de staartpen rechts voor drievierde aangegroeid, geteld vanuit het midden van de staart naar buiten toe.; Foto 3). De nieuwe pennen hadden een ronde tip met een witte zoom.

Foto 2. Linker bovenvleugel met zichtbare rui, Slangenarend, 17 juni 2006 (Theo van de Mortel). Left upper wing of Short-toed Eegle, showing moult, 17 June 2006.

De vleugellengte kwan uit op 530 mm, de staart op 310 mm, de tarsus + hiel op 104 mm. het loopbeen en de klauw waren vrij grof geschubd, zoals dat ook  bij een Wespendief het geval is. Aan de hand van enkele veermonsters werd achteraf het geslacht, een mannetje, bevestigd (met behulp van eenspecifieke PCR-reactie voor het CHD-gen opgeslachtschromosomem, door Gendika BV, Laboratorium voor Genetisch Onderzoek, labcode AVPT63420).
Hierna ging de vogel op transport naar de Strabrechtsche-Heide, op enkele km afstand van het vogelasiel. Daar is hij om 15.15 uur door zijn verzorster Ellis Lommen (Foto 1); vrij gelaten. Zonder problemen vloog hij al schroevend en draaiend de hoogte in, tot de schitterende Slangenarend nog slechts een kleine stip was. Een belevenis die ik niet graag had willen missen.

Foto 3. Bovenzijde staart Slangenarend, met 3de staartpen rechts (van binnenuit geteld) in actieve rui, Someren, 17 juni 2006 (Theo van de Mortel). Moulting tail of Short-toed Eagle, Someren, 17 June 2006.

Summary

Mortel T. van de 2006. Male Short-toed Eagle Circaetus gallicus, presumably immature, found emaciated in The Netherlands in May 2006.
De Takkeling 14: .

On 27 may 2006, a weakened Short-toed Eagle, unable to fly, was brought to a rehabilitation centre in the southern Netherlands. After a spell of warm weather, with maximum temperatures rising up to 25 C, in the first half of May 2006, a series of depressions passed The Nederlands in the second half of May, resulting in a steep drop in temperature (maximum 12-12 C), heavy rainfall and hail- and thunderstorms. It is thought that this bird had faced serious problems in obtaining food on the local heaths during the adverse weather conditions in late May. After rehabilitation, the bird was ringend and successfully released on the Strabrechtse Heide on 17 June 2006. The bird had white underparts, a few brownish streaks on the side of the breast, a white head with brown streaks (increasing in intensity towards the neck), greyish upperparts and a yellow iris. Its sex was identified by means of DNA obtained from feather samples (using specific PCR reaction for the CHD gene on the sex chromosomes); a male, presumably immature (given plumage characteristics). Wing length was 530 mm, tail length 310 mm and tarsus + heel 104 mm. The bird was in active moult in primaries and rectrices.

Literatuur

Campora M. 2002. Sexual dimorphism and juveniel plumage in the Short-toed Eagle Circaetus gallicus (Gmelin, 1788). Riv, ital. Orn. 72: 35-45.
Campora M. & Cattaneo G. 2005. Ageing and sexing Short-toed Eagles. British Birds 98: 370-376.

Mortel T. van de 2006, The Nederlands, De Takkeling.